Demissionair premier Mark Rutte deed dit weekend een oproep om eerst te komen met een corona herstelplan voordat de onderhandelingen over een formatieakkoord starten. Maar wat zou er dan in dat herstelplan moeten staan?
Hieronder de belangrijkste ideeën die daarover tot nu toe zijn verschenen, ontleend aan adviezen van planbureaus, voorstellen van gemeenten, provincies, buurlanden, de Europese Unie en de tot nu toe gevoerde gesprekken met burgers, bedrijfsleven en wetenschap.
Fix what is broken
- Kom tot een ‘terug-aan-het-werk-programma‘: help mensen die hun baan zijn kwijtgeraakt terug aan het werk, normaliseer de arbeidsmarkt, begeleid mensen van werk naar werk zeker van krimpsectoren naar groeisectoren, stimuleer reguliere arbeidscontracten (minder schijn-zzp, minder 0-uren-contracten). Zorg voor meer flexibiliteit en wendbaarheid en maak werkafspraken tussen werkgevers en werknemersorganisaties over hybride thuiswerk.
- Herstel en innovatieplan onderwijs: Zorg dat leerlingen en studenten op alle niveau;s de gelegenheid krijgen om de opgelopen onderwijsachterstanden in te halen en draag bij aan een onderwijsvernieuwing gericht op de banen van de toekomst (gericht op verduurzaming, innovatie en digitalisering).
- Versterk de sociale cohesie in de samenleving en dring de opgekomen polarisatie terug. Maak hierbij gebruik van de maatschappelijke initiatieven die de afgelopen maanden zijn ontstaan, bevorder sociale ontmoeting tussen verschillende Nederlanders, bevorder kansengelijkheid in het onderwijs, op de arbeidsmarkt en woningmarkt.
- Maak werk van het herstel van vertrouwen in instituties (overheid, media, politiek), door onder meer te investeren in (digitale) weerbaarheid, mediawijsheid, burgerparticipatie en meer reflectieve overheid.
- Kom tot een Corona nazorgprogramma voor persoonlijk leed (financieel en psychisch) met adequaat budget (herstelfonds + getroffenenfonds) en doorzettingsmacht om diegenen die (onevenredig) door de coronavirus zijn getroffen er mentaal en financieel weer bovenop te helpen. Een speciaal team moet getroffenen ontzorgen (één-loket) en hun casus door het woud van regeltjes en instellingen loodsen. In het nazorgprogramma kan ook aandacht worden gegeven aan het versterken van het herstel van specifieke kwetsbare groepen in de samenleving die in het bijzonder door corona zijn geraakt (zoals zzp-ers, jongeren, mensen met een migratieachtergrond).
- Kom tot een ruimtelijke herontwikkelingsplan. Gericht op herontwikkeling van binnensteden, ‘oude’ winkelcentra i.v.m. verschuiving van offline naar online detailhandel (platformeconomie) + de gevolgen daarvan voor (stads)distributie en logistiek alsook gericht op de veranderde woonruimte, mobiliteit- en recreatiebehoeften van Nederlanders.
- Kom tot een nationaal zorgherstelplan gericht op het inhalen van uitgestelde reguliere zorg.
Embrace corona innovations
- De versnelde overgang van een offline naar een online samenleving vraagt om een gericht investeringsprogramma gericht op digitale infrastructuur. Daarin zal aandacht nodig zijn voor een versnelde uitrol van glasvezel + 5G, beveiliging tegen uitval en cyberaanvallen en een herbezinning op de behoefte aan traditionele fysieke infrastructuur. Hiermee kan versneld worden ingezet op technologische en sociale innovaties.
- Kom tot een stimuleringsprogramma voor de digitalisering van en innovaties in de toekomst van het werk, onderwijs, overheidsdienstverlening en zorgverlening (hybride en virtuele werkplek en dienstverlening, ontwikkeling van mixed reality). Dat vraagt ook om investering in digitale bekwaamheid, digitale weerbaarheid en mediawijsheid van burgers.
- Kom tot een herbezinning op (mondiale) productie en distributieketens. Kijk waar Nederland voor productie (te) afhankelijk is geworden van leveringen en distributie vanuit het (verre) buitenland en zet in op meer leveringszekerheid en ruimte voor (duurzame) reshoring.
Use opportunities
Strikt genomen vloeien onderstaande maatregelen niet direct voort uit corona, maar zijn het bestaande opgaven die door corona zijn versterkt en gewijzigd en de komende tijd om inzet vragen. In de meeste analyses en adviezen van planbureaus is hier scherpe aandacht voor.
- Pas de woningbouwopgave aan aan de nieuwe realiteit van behoefte aan meer groen en ruimte, meer trek naar oosten en zuiden van het land door meer thuiswerk (verder van werk afwonen) en de behoefte aan meer leefruimte in en om het huis.
- Verduurzaming, klimaat, vergroening. Daar waar geïnvesteerd wordt ten behoeve van herstel of vernieuwing gebeurt dat bij voorkeur duurzaam. Sluit hiervoor aan bij der bestaande (internationale) doelstellingen zoals de sustainable development goals, brede welvaart, klimaatdoelstellingen, burgerparticipatie en (cyber)veiligheid.
Prepare for the next crisis
- Evalueer de huidige crisisaanpak en (kosteneffectiviteit van) de genomen maatregelen alsook de evenwichtigheid van de belangenafweging (gezondheid, economie, sociaal) die daarbij heeft plaatsgehad.
- Evalueer de huidige (de)centrale crisisorganisatie en richt deze overeenkomstig de bevindingen effectiever in.
- Evalueer de internationale afhankelijkheden en samenwerking ten tijde van crises en richt deze overeenkomstig de bevindingen effectiever in.
Don’t fix what isn’t broken
Er is een aantal branches die het tijdens deze crisis enorm zwaar hebben. Door allerlei financiële voorzieningen kan het gros van de ondernemers de gedwongen lockdown en teruggelopen vraag vooralsnog ondervangen. Er is gerede vrees dat een deel daarvan de komende maanden alsnog de deuren zullen moeten sluiten. De roep om een herstelplan is dan al snel gedaan. Ligt het voor de hand hier de markt zijn werk te laten doen en de getroffen ondernemers op een andere manier te ondersteunen, of is een reddingsplan op deze onderwerpen wel noodzakelijk?
Soortgelijke vragen kunnen worden gesteld op sociaal maatschappelijk terrein. Is de samenleving veerkrachtig genoeg om na de crisis zelf weer op te krabbelen, of is extra inzet noodzakelijk om kwetsbare groepen weer op weg te helpen? Enkele voorbeelden:
- Kunst en cultuur, evenementenbranche, horeca, detailhandel, reisbranche: pakt de markt de draad vanzelf weer op, of zijn reddingsplannen aan de orde? Bij faillissementen pakken andere ondernemers levensvatbare bedrijven met voldoende marktpotentieel alsnog over. Voor de ondernemers die het aangaat moet dan wel voorzien worden in persoonlijke nazorg en gerichte hulpverlening. Of dreigt dan een kaalslag die de markt voor langere tijd onevenredig verstoort?
- De samenleving zal, zeker wanneer het virus endemisch is geworden, meer als testsamenleving worden ingericht (overal en altijd testen in combinatie met vaccinatie). Zal de markt zal dit al snel in de reguliere dienstverlening (reizen, evenementen) op commerciële basis kunnen integreren, of is meer overheidsregie daarvoor nodig?
- Zijn de geconstateerde verschillen tussen generaties alsook de problemen rondom het geestelijk welzijn binnen verschillende generaties gedurende de crisis (zoals thans onder jeugd, studenten, alleenstaanden, bejaarden in verzorgingstehuizen) iets van het hier en nu en zullen die zichzelf na de crisis binnen weken tot maanden spontaan oplossen? Of is daar meer voor nodig? Zelfs nu laten vermeende mentale problemen – alle geluiden daarover ten spijt – geen stijgende zorgvraag zien. Datzelfde geldt voor het investeren in gezondheid, sport en het wegwerken van de coronakilo’s. Mag je verwachten dat mensen hun leven hierop zelf, zonder nadere ondersteuning, opnieuw zullen inrichten?
Let wel: het bovenstaande is een persoonlijke inschatting, op basis van alle ontwikkelingen, analyses, berichten in de media, gepubliceerde rapportages van planbureaus, herstelinitiatieven van (de)centrale overheden en van omliggende landen en de opbrengsten van gesprekken met burgers, bedrijven en wetenschappers tot nu toe.
Enkele herstelpunten en (vraag)stellingen zijn (bewust) scherp opgeschreven om het debat daarover te faciliteren. Daag mij uit door punten uit het voorgaande te weerspreken, aan te vullen of uit te werken. Doe dat via het contactformulier, Linkedin of de hierna vermeldde website. Want alleen samen komen we sterker uit de crisis. Wat is jouw idee?