We hebben allemaal het idee dat we al een jaar in de ergste crisis na de Tweede Wereldoorlog zitten met z’n allen. Een crisis waarin voedsel en wc-papier werd gehamsterd, waar scholen werden gesloten, reisbeperkingen en een avondklok werden ingesteld. Ongekende maatregelen in vredestijd.
Met een massaal vaccinatieprogramma in het vooruitzicht, meent menigeen dat het einde van de crisis in zicht is. Nog even een paar maanden doorbijten en flink wat naalden in bovenarmen jassen en we kunnen weer leven zoals we dat gewend waren.
Staatsschuld
Maar stel je nou eens voor, dat dit nog niets is vergeleken met wat nog komen gaat. Dat de echte crisis nog moet komen. De voortekenen zijn er. Waar begin 2019 de staatsschuld in een duikvlucht was beland (en dat is in dit geval positief), is de staatsschuld inmiddels weer hard aan het oplopen. In 2020 steeg de staatsschuld met 54 miljard euro. Dat is ruim 3.000 per inwoner, of het dubbele per werkende. Tel daar dit jaar gerust hetzelfde bedrag bij op. Dat geld gaan wij allemaal tezamen de komende jaren terugbetalen. En reken gerust nog eens op een aanvullende bijdrage richting de zuidelijke Europese lidstaten waar de overheidsfinanciën er nog beroerder voorstaan. Die rekening gaat onvermijdelijk ook bij de noordelijke lidstaten neergelegd worden. De belastingen gaan de komende jaren dus fors stijgen om die schuld in te lossen.
Belastingschuld
Bedrijven hadden daarbij eind vorig jaar een uitgestelde belastingschuld openstaan van ruim 13 miljard. Dat zal richting deze zomer nog rap oplopen. Let wel, dit is niet de voorziening die bedrijven op dit moment krijgen om een deel van de loonkosten en vaste lasten af te dekken. Om de resterende kosten te dekken teren bedrijven nu al in op het eigen of het privé vermogen. Deze belastingschuld, rond hem gemakshalve af op 20 miljard, moeten bedrijven binnen drie jaar terugbetalen aan de belastingdienst. Bovenop de belastingen die ze na de zomer toch alweer regulier moeten betalen. Veel economen verwachten dan ook een faillissementsgolf eind van 2021. Als de steunmaatregelen zijn afgebouwd, bedrijven van het infuus afgaan en weer op eigen benen komen te staan.
Werkloosheid
We leven dus gek genoeg in een absurde tijd. Ondanks de grootste economische crisis van de afgelopen decennia, zijn er minder faillissementen dan normaal. Vreemd genoeg dalen ook de werkloosheidscijfers de afgelopen maanden. Naar 3,6% in januari van dit jaar. Zo’n 337.000 mensen zijn nu werkloos. En dat cijfer daalt nog verder door. Het is ruim 60.000 meer dan aan het begin van de crisis, maar valt per saldo reuze mee. Overigens zitten onder de werklozen opvallend veel jongeren. Daar vindt wel een veldslag plaats. Zonder vermogende ouders ga je je werkzame leven dan echt wel met een achterstand in.
Leven met het virus
Veel economen en virologen houden er rekening mee dat het virus niet echt zal verdwijnen, maar dat we met het virus zullen moeten leren leven. Dat er dus ook na de zomer nog allerlei beperkingen nodig zullen blijven om de nieuwe mutaties van het virus onder controle te houden. Zeker als de vaccinatiegraad en -snelheid in minder ontwikkelde landen achterblijft op de onze. Dan zullen periodiek nieuwe versies van het virus letterlijk de wereld over blijven vliegen. Zeker als deze zomer of dit najaar de meeste mensen weer een vliegreis richting een verre vakantiebestemming gaan maken. Zo importeren we uiteindelijk onze eigen ellende weer onze economie in. En dat kan het toch al wankele bedrijfsleven het laatste zetje de afgrond in geven.
Wat ons te wachten staat
De Nederlandse economie is het afgelopen jaar harder geraakt dan tijdens de crisis van de jaren dertig, de ‘Grote Depressie’. De miljarden overheidssteun is de enige reden dat we nog niet in een keiharde recessie verzeild zijn geraakt. Maar die steun is niet eeuwig vol te houden. Uiteindelijk zullen bedrijven omvallen. Een vloedgolf aan faillissementen is onvermijdelijk.
Werknemers zullen hun baan kwijt raken. De koopkracht daalt, de huizenprijzen komen ondanks de absurd lage rente en te lage aanbod alsnog onder druk en zelfstandigen krijgen geen opdrachten meer. De gevolgen gaan echter verder dan de portemonnee. Groeiende werkloosheid en armoede leiden tot ontevredenheid, zeker als bepaalde groepen, zoals jongeren en lager opgeleiden, harder worden geraakt dan anderen.
Die ontevredenheid is een voedingsbodem voor verdere radicalisme en populisme. De sociale cohesie komt verder onder druk te staan.
En dan ook nog
Daarmee zijn we er nog niet. Want wat dacht je van de opgekropte boosheid en frustratie over opgelopen leerachterstanden, uitgestelde reguliere medische zorg die zal moeten worden ingehaald, of het verdriet van het verlies van dierbaren die als gevolg van uitstel naar het permanente afstel zijn gegaan?
Leerachterstanden haal je niet in met geld
Het kabinet heeft 8,5 miljard vrijgemaakt voor het inlopen van de leerachterstanden op alle niveaus. Maar hoe wil je dat voor elkaar krijgen dan? Extra lessen, coaching? Of gaat dat geld vooral naar duurbetaalde managers die allerlei onderwijskoepels en scholengemeenschappen vooral gaan adviseren? In verbouwingen aan scholen onder het mom van voorbereid zijn op verdere digitalisering? Wat van dat geld gaat daadwerkelijk naar de leerling? Of specifiek in het hoofd van die leerling? En onderwijs is meer dan het vergaren van kennis en kunde alleen. Het gaat ook over de sociaal emotionele vorming van onze kinderen. En dat heeft nou eenmaal tijd nodig. Dat kun je niet eventjes in een jaartje inhalen door alles twee keer zo snel te doen of met lessen in het weekend en de vakantie dat dubbel zo snel in de hoofden van kinderen te proppen.
En voor wie in het laatste jaar van het hoger of wetenschappelijk onderwijs zit, volgt de onzekerheid van het vinden van een passende baan. Laat staan dat je zonder hulp van ouders of anderen een woning kunt vinden. Voor een huurwoning komen deze jongeren niet in aanmerking en koopwoningen zijn niet te vinden of niet te betalen. Wat denk je dat dat met een jongere aan het begin van zijn carriere doet? Over geknakte dromen gesproken.
Van uitgestelde naar afgestelde zorg
Denk ook niet dat je met je enge ziekte na de crisis gelijk aan de beurt bent om alsnog de noodzakelijke zorg te krijgen. De medewerkers in de zorg zijn namelijk uitgeput en uitgeknepen. Als de permanente druk wegvalt zullen velen van hen rust nodig hebben. Al dan niet gedwongen door een uitgestelde burn-out. Je weet zelf hoe dat gaat met een deadline voor de vakantie. Die deadline haal je prima door maar door te gaan in avonden en weekenden. Maar in je vakantie betaal je de prijs en lig je uitgeput en meestal met een griepje of erger in je hotelbed. Wat denk je dat een jaar lang doorbuffelen op de IC met verpleegkundigen en artsen doet?
En dan nog moet er geprioriteerd worden in wie de zorg kan krijgen. Hoeveel hart- en vaatziekten, kankers en erger kun je in een week behandelen? De achterstanden zijn zo hoog dat ziekenhuizen alsnog de klok rond zouden moeten werken om de zorg die nodig is een beetje bijtijds te kunnen bieden. En dat zie ik niet gebeuren.
Mentale zorg
Daarbovenop komt ook de behoefte aan mentale zorg. Tijdens de lockdown zijn de mentale spanningen bij velen flink opgelopen. Tussen partners op de bank. Komt er na de faillissementsgolf ook een echtscheidingsgolf? Of kunnen mensen om financiële redenen en bij gebrek aan alternatieve woonruimte überhaupt niet uit elkaar, ook als ze dat wel willen?
Maar ook voor kinderen. Het aantal mishandelingen tijdens de eerste lockdown bedroeg 40.000. Dat is drie keer meer dan normaal. Fysieke en mentale mishandeling zonder mogelijkheid om daar als kind aan te ontsnappen via school of sport. Wat denk je dat dat met een kind doet? Ook daar hebben we het puntje van de ijsberg nog maar gezien.
Of die mensen die de afgelopen periode zijn vereenzaamd. Waar niemand naar heeft omgekeken. Die zich niet gehoord, gevoeld of gesteund hebben gevoeld tijdens de crisis.
Deze mensen hebben voor een groot deel zorg nodig. GGZ heet dat dan zo mooi. Maar die is hier beslist niet op toegerust en ook daar tover je de psychologen, psychiaters en coaches niet uit de lucht door daar ook een paar miljoen of meer tegenaan te gooien.
Boosheid en frustratie
Waar we nu al verbaasd zijn over protesterende mensen, de wappies, die het wagen de straat op te gaan om hun ongenoegen over de coronamaatregelen te uiten, moet het echte ongenoegen misschien nog wel komen. Als blijkt dat met het einde van de crisis niet alle problemen als bij toverslag zijn verdwenen maar zich nog jaren gaan voortslepen. Als ook zichtbaar wordt dat de verschillen tussen degenen die nauwelijks geraakt zijn door de crisis, de mazzelaars, en degenen die wel de gevolgen van de crisis aan den lijve hebben ervaren, de pechvogels, groot en onrechtvaardig blijkt te zijn.
Als de echte rekening, niet alleen financieel, maar ook sociaal emotioneel nog betaald moet gaan worden. Dan lachen we misschien nog weleens over een paar maanden binnen zitten. Dan moet de echte crisis nog komen.
Oog van de orkaan
Op dit moment zitten we als het ware in de luwte, het oog van de orkaan. En we weten allemaal wat er gebeurt als die orkaan voorbij trekt. Dan trekken de rukwinden pas echt aan. En het is de vraag of de verzwakte economie en de verzwakte samenleving dat gaat trekken. Faillissementen en stijgende werkloosheid zal het toch al fragiele consumenten- en producentenvertrouwen een knauw geven. Onvrede, frustratie en onrust zullen de samenleving ook sociaal maatschappelijk verder kunnen ontwrichten. Waarna we alsnog in een negatieve spiraal verzeild kunnen raken.
Het is als een groeiende witte puist waarvan je weet dat die binnenkort gaat openbarsten. Je smeert er van alles op, maar dat is alleen ter maskering of uitstel van het onvermijdelijke.
Pessimist of realist
Of is dit alles slechts zwartkijkerij? Het schetsen van een inktzwart scenario, waarbij het straks allemaal toch mee blijkt te vallen?
Om eerlijk te zijn heb ik geen glazen bol waarin ik met zekerheid de toekomst kan voorspellen. Wat ik wel zie is dat er tot nu toe vooral rooskleurige scenario’s verschijnen alsof we rond de zomer massaal weer zorgeloos het vliegtuig naar Spanje, Italië of verder kunnen pakken. Dat als de zon weer gaat schijnen en de winkels weer open mogen alle zorgen als bij toverslag zijn verdwenen. Alsof de rekening voor de samenleving niet komen gaat.
Hoe het zich precies gaat ontvouwen, in welke omvang en in welk tempo kan ik je niet vertellen. Ik ben er wel van overtuigd dat de echte uitdaging nog komen gaat. Voor jou, voor mij en voor de hele samenleving. En een voorbereid mens telt voor twee.
De crisis: is the worst yet to come?
Wat denk jij?